Θεοφάνια ~ Κάλαντα Φώτων (στίχοι)

   Τα Θεοφάνια (ή Θεοφάνεια) είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή(¹). Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων). Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα (ή Εορτή των Φώτων). Σε αυτή την εορτή γιορτάζουν τα ονόματα Φωτεινή και Ουρανία.

Ως κύρια έθιμα (ελληνικά) των Θεοφανίων θεωρούνται τα:

   Κάλαντα Φώτων (Δείτε παρακάτω) που λένε τα παιδιά τη παραμονή της εορτής. Από τα κάλαντα αυτά μόνο το «κάλαντο» που λέγεται στη Πάτμο θεωρείται εξ ολοκλήρου θεολογικό απαλλαγμένο από κάθε άλλη επιρροή. Αυτό αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου και φθάνοντας την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα συνεχίζει με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και αμέσως μετά αναγγέλλει τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό με μόνιμη επωδό των στίχων το «Καλή σου μέρα Αφέντη με την Κυρά».
   Η ανέλκυση του Σταυρού (το "πιάσιμο του Σταυρού") από κολυμβητές, τους Βουτηχτάδες. Αυτός που πιάνει το Σταυρό αφού πρώτα το φιλήσει το περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα. Χαρακτηριστική απόδοση του εθίμου αυτού έχει γίνει και από τον ελληνικό κινηματογράφο στη ταινία "Μανταλένα" (έστω και κωμικοτραγικά), που γυρίστηκε στην Αντίπαρο, όπου πρωταγωνιστές των βασικών ρόλων ήταν ο Παντελής Ζερβός (ως ιερέας) και η Αλίκη Βουγιουκλάκη (ως βουτηχτής).
   Ο Αγιασμός των οικιών από τους ιερείς,
   Το "Πλύσιμο" των εικόνων και
   Ο χορός των καλικάντζαρων.

Κάλαντα Φώτων

   Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός
   η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
   Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
   κάθετ' η κυρά μας η Παναγιά.
   Όργανο βαστάει, κερί κρατεί
   και τον Άι-Γιάννη παρακαλεί.
   Άι-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
   βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
   Ν' ανεβώ επάνω στον ουρανό
   να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
   Καλημέρα, καλημέρα,
   Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Ολόκληρο το τραγούδι έχει ως εξής:

   Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί
   και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.
   Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
   κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.
   Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί
   και τον Άι-Γιάννη παρακαλεί:
   -Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
   δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί;
   -Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
   και τον Κύριό μου παρακαλώ.
   Ν΄ ανέβω πάνω στον ουρανό,
   Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
   -Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
   έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.
   Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,
   Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
   Και μια προσθήκη στο τέλος ... σφάξαμε τον πετεινό, είδαμε τα Φώτα, δώστε μας το μπαξίσι μας, να πάμε σ' άλλη πόρτα.
   Στις Σέρρες, στη Μακεδονία, το δίστιχο αυτό τραγουδιέται: "σφάξαμε τον πετεινό, έμεινε η κότα, δώσε το μπαξίσι μας...."
   Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά. Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά.

Βικιπαίδεια